خلاصه

زمینه و هدف: آتش‌سوزی ساختمان‌ها می‌تواند تهدید بزرگی برای ایمنی ساکنان باشد و یا منجر به آن شود.

در آسیب های اقتصادی و اجتماعی، کاوش در نظرات ذینفعان منبع بسیار خوبی برای درک عوامل مؤثر بر آتش سوزی است. هدف از این مطالعه بررسی تجارب ذینفعان ساختمان مسکونی از آسیب های ناخواسته ناشی از آتش سوزی در ساختمان های مسکونی در ایران بود.

روش بررسی: این مطالعه کیفی با استفاده از گراندد تئوری انجام شد.

در ایران، در سال 1396. شرکت کنندگان در مطالعه شامل 25 نفر شامل ذینفعانی بودند که تجربه عملی جراحت و مرگ داشتندیا در زمینه پیشگیری و مبارزه با آتش سوزی درساختمان آگاه بودند.

برای جمع آوری داده ها از نمونه گیری هدفمند و نظری استفاده شد. داده ها بر اساس تحلیل مقایسه ای ثابت و بر اساس توصیه های اشتراوس و کوربین بود.

یافته‌ها:

«فقدان رویکردی جامع برای پیشگیری از آسیب‌های ناشی از آتش‌سوزی» بعنوان متغیر اصلی که بر ایمنی ساکنان در برابر آتش سوزی تأثیر می گذارد معرفی شد. یافته ها طبقه بندی شدند.

  چهار گروه از چالش های مربوط به خدمات امداد و نجات شامل:

ساختار ساختمان، چالش های اجتماعی ،اقتصادی و ساکنان ساختمان می باشند.

نتیجه‌گیری

بر اساس تجربیات شرکت‌کنندگان، آسیب‌های غیرعمدی ناشی از آتش‌سوزی در ساختمان‌های مسکونی تحت‌تاثیر بافت فرهنگی و عوامل اقتصادی، اجتماعی و جغرافیایی قرار دارند. ارتقای ایمنی در برابر صدمات ناخواسته ناشی از آتش سوزی در ساختمان های مسکونی مستلزم انجام عملیات چند مرحله ای ای شامل تغییر و بهبود ساخت و ساز ساختمان و تغییر در باورها و عملکرد ساکنین برای افزایش ایمنی در برابر آتش سوزی می باشند.

معرفی

آتش‌سوزی‌ها یکی از نگرانی‌های مهم از نظر بهداشت عمومی در سراسر جهان محسوب می‌شوند که سالانه باعث 200000 نفر  تلفات می‌شود.

حوادثی که هم اثرات مستقیم و هم غیرمستقیم دارند و کشورهای با درآمد متوسط (LMICs) محل شایع‌ترین اتفاقات هستند، آتش‌سوزی‌های تصادفی در ساختمان‌های مسکونی باعث مرگ‌های زیادی هستند. اگرچه صدمات و تلفات ناشی از آتش سوزی بر زندگی انسان و بر سلامت عمومی جامعه تأثیر می گذارد.

این موضوع در کشورهای پردرآمد نیز نگران کننده است. هزینه های مالی ناشی از آتش سوزی در سراسر جهان سالانه بالغ بر ده میلیارد دلار است که تخمین زده می شود حدود یک درصد از تولید ناخالص ملی در جهان باشد.

مردم حدود نیمی از وقت خود را در خانه سپری می کنند. خانه ها رابط مهمی بین سبک زندگی و مسائل بهداشتی هستند و آسیب های زیادی در این محیط رخ می دهد. خانه دومین مکان متداول برای صدمات تصادفی و منجر به فوت است.

آتش سوزی در مناطق مسکونی یکی از مهم ترین علل مرگ و میر و جراحات در بین انواع آتش سوزی ها است. به عنوان مثال، علت 75 درصد از کل مرگ و میرهای ناشی از آتش سوزی در ایالات متحده ناشی از آتش سوزی در مناطق مسکونی است. تقریباً سه چهارم تلفات و جراحات ناشی از آتش سوزی مربوط به مناطق مسکونی است که منجر به خسارت اقتصادی می شود. اگرچه تعداد مرگ و میر ناشی از آتش سوزی در چند سال گذشته کاهش یافته ، اما همچنان به عنوان یک مشکل عمده در زمینه بهداشت عمومی در نظر گرفته می شود.

ایران در منطقه ای در دنیا قرار دارد که در معرض طیف وسیعی از مخاطرات طبیعی و با عامل انسانی قرار دارد.

بر اساس بررسی های انجام شده در ایران در دهه 1990، بین 600 تا 900 آتش سوزی در هر میلیون نفر در شهرها سالانه رخ می دهد. ایران نشان می دهد که از 307000 آسیب خانگی در سال های 2000 تا 2003، حدود 125000 (41%) مربوط به آتش سوزی و سوختگی بوده است.

برای جلوگیری از عوارض، مرگ و میر و خسارات مالی ناشی از آتش سوزی در مناطق مسکونی، باید علل این آتش سوزی ها شناسایی شود.

خطای انسانی و رفتارهای مخاطره آمیز عامل اصلی بیشتر حوادث آتش سوزی است.

از سوی دیگر، برای یافتن مؤثرترین مداخلات در پیشگیری از آتش‌سوزی‌های غیرعمدی منازل مسکونی، شناخت افراد آسیب‌دیده از آتش‌سوزی ضروری است. در حال حاضر، دانش ما برروی نحوه رفتار ساکنان در هنگام آتش‌سوزی وچگونگی شکل‌گیری تجربیات آن‌ها تمرکز دارد. و اطلاعات مااز اینکه چه عواملی گسترش آتش سوزی را تعیین می کند، محدود است.

مطالعات کمی در ایران وجود دارد که عمدتاً رویکردهای کمی داشته باشند و  اینها از نظر تعداد ناکافی هستند. و لذا  این مطالعات نمی توانند تجربیات پدیده آتش سوزی، عوامل مرتبط، رفتارهای انسانی و آسیب های ناشی از آتش سوزی را شناسایی کنند.

برای جلوگیری از عوارض مرگ و میر و خسارات مالی ناشی از آتش سوزی در مناطق مسکونی، باید علل این آتش سوزی ها شناسایی شود.

خطای انسانی و رفتارهای مخاطره آمیز عامل اصلی بیشتر حوادث آتش سوزی است.

از سوی دیگر، برای یافتن مؤثرترین عوامل در پیشگیری از آتش‌سوزی‌های غیرعمدی در منازل مسکونی، شناخت افراد آسیب‌دیده از آتش‌سوزی ضروری است.

در حال حاضر، دانش ما از نحوه رفتار ساکنان در هنگام آتش‌سوزی و چگونگی شکل‌گیری تجربیات آن‌ها وجود دارد. ، و اینکه چه عواملی بر اساس تجربیات آنها گسترش آتش سوزی را تعیین می کند ،معلوم  ولی هنوز دامنه آن محدود است.

مطالعات کمی در ایران وجود دارد که عمدتاً رویکردهای کمی دارند و از نظر تعداد ناکافی هستند. این مطالعات نمی توانند تجربیات پدیده آتش سوزی، عوامل مرتبط، رفتارهای انسانی و آسیب های ناشی از آتش سوزی را شناسایی کنند.

با این حال، از نظر ترویج سیاست ایمنی درآتش نشانی، مهم است که بدانیم چرا یک حادثه خاص باعث تلفات زیادی می شود یا اینکه چرا سایر رویدادهای فاجعه آمیز تلفات کمتری دارند.

مطالعات متعدد نشان داده اند که استفاده از تجربیات ذینفعان یکی از بهترین روش ها می باشد که توسط سازمان بهداشت جهانی  نیز تایید شده است.

بررسی تجربیات ذینفعان ، منبع مهم و ارزشمندی در استخراج موانع و راه های ترویج یک پدیده است. بر این اساس، هدف از این مطالعه بررسی تجربیات ذینفعان از آسیب های ناخواسته در آتش سوزی در ساختمان های مسکونی ،در ایران بود.

روش ها

این پژوهش با استفاده از روش گراندد تئوری که یک روش کیفی است انجام شده است. این روش زمانی مناسب است که محققین مشتاق کشف دانش جدید یا بررسی یک پدیده با دیدگاهی تازه باشند.

در هر مصاحبه، تمام مکالمات ضبط و کلمه به کلمه رونویسی می شد. لازم به ذکر است که داده ها به طور همزمان با استفاده از تحلیل مقایسه ای ثابت جمع آوری و تجزیه و تحلیل شدند.

اصل اشتراوس و کوربین.

تنظیم مطالعه

این مطالعه در سطح ملی در ایران که در جنوب غربی آسیا و خاورمیانه قرار دارد انجام شده است. ایران یک میلیون و 648 هزار و 195 کیلومتر مربع وسعت دارد و بر اساس سرشماری سال 1395، جمعیتی بالغ بر 79 میلیون و 926 هزار و 270 نفر را در خود جای داده است.

 

انتخاب شرکت کنندگان و جمع آوری داده ها

این مطالعه از دسامبر 2016 تا دسامبر 2017 به طول انجامید. شرکت کنندگان شامل آتش نشانان، پزشکان و پرستاران درگیر در ارائه مراقبت های بهداشتی، قربانیان آتش سوزی و کسانی که آتش سوزی را تجربه کردند، و سایر ذینفعانی که تجربه عملی یا دانش نظری در مورد مدیریت و اقدام پس از حادثه داشتند ، در مجموع 25 شرکت کننده ، بودند.

این انتخاب بر اساس نمونه گیری هدفمند انجام شد. معیارهای انتخاب شرکت کنندگان داشتن تجربه ویا دانش مرتبط با آتش و تمایل و توانایی به اشتراک گذاری تجربیات بود.

انتخاب شرکت کنندگان و جمع آوری داده ها بر اساس اصل اشباع داده ها ادامه یافت.

 

مصاحبه ها با استفاده از سوالات نیمه ساختاریافته ،انجام شد. سوالات مطرح شده شامل موارد زیر بودند :

تجربه خود را از آتش سوزی در ساختمان های مسکونی توضیح دهید؟

در روز آتش سوزی چه اتفاقی افتاد؟

برای جلوگیری از آسیب های ناشی از آتش سوزی چه کردید؟

چگونه در مقابله با آسیب های ناشی از آتش سوزی ایمن می شوید؟

موانع ایمنی در برابر آتش در ساختمان ها چیست؟

چگونه می توانید بر موانع ایمنی  غلبه کنید؟

چگونه می توان ایمنی ساکنان را در برابر آتش سوزی بهبود بخشید؟

سپس با سؤالات اکتشافی یا عمیقی مانند «بیشتر توضیح دهید؟» کار ادامه یافت  و از تجربیات ایشان نمونه گرفته شد. مصاحبه به اشباع مفاهیم ادامه داد. این مصاحبه بین 40 تا 60 دقیقه طول کشید. این  مصاحبه بر اساس معیارهای مدارا، میزان اطلاعات و تمایل و موافقت شرکت کنندگان انجام  شد.

تحلیل داده ها

اساس تحلیل در روش گراندد تئوری، تحلیل مقایسه ای ثابت است که در آن کدها، مقوله ها و زیرمجموعه ها از نظر شباهت و تفاوت با هم مقایسه می شوند. به عبارت دیگر جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده ها به طور همزمان انجام می شود و لازم است محقق در داده ها غوطه ور شود. این کار با گوش دادن مکرر به مصاحبه ها و توضیحات ارائه شده توسط شرکت کنندگان و با بازیابی مکرر داده ها انجام شد.

برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش استراوس و کوربین (1998) استفاده شد که شامل سه مرحله اساسی کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی است.

در کدگذاری باز، داده ها به اجزای خود تقسیم می شوند و از نظر شباهت ها وتفاوت ها با هم مقایسه می شوند.

لازم است در این مرحله متن مصاحبه را یادداشت کرده و مرتباً مرور کنید تا به درک کلی از مفاهیم دست یابید. سپس محقق مفاهیم اصلی موجود در هر خط یا پاراگراف را شناسایی و هر جمله را رمزگذاری می کند.

در این مرحله داده ها در کدگذاری محوری انتزاعی می شوند و طبقه بندی اصلی داده ها انجام می شود.

مقایسه دائمی داده‌ها انجام شد و کدها و کلاس‌های اولیه مشتق‌شده از مرحله قبل با هم مقایسه شدند و کدهای مشابه به صورت مفهومی ادغام شدند.

در رمزگذاری انتخابی، دسته‌هایی که در مرحله قبل ایجاد شده‌اند، یکپارچه می‌شوند تا متغیر اصلی با هدف یافتن مقوله اصلی و ایجاد روابط بین مقوله ها برای تعیین چارچوب نظری واضح تر شود. در این مرحله، متغیر اصلی یا فرآیند زیربنایی در داده‌ها، نحوه و مراحل وقوع، پیامدهای آن آشکار شد. در این پژوهش، تحلیل داده‌ها بر اساس الگوی پیشنهادی اشتراوس و کوربین در سال 2008انجام شد.

 

ملاحظات اخلاقی

این مطالعه در تاریخ 29 آذر 1395 توسط کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد تأیید شد. قبل از انجام مصاحبه  با شرکت کنندگان در موارد  رضایت ، مشارکت داوطلبانه ، حق انصراف از تحقیق در هر زمان، ناشناس ماندن و برای  محرمانه بودن اطلاعات تضمین داده  شد.

در صورت اجازه شرکت کنندگان ، مصاحبه ها ضبط می شود. همچنین مدت زمان احتمالی مصاحبه از قبل به اطلاع شرکت کننده رسانده شد و مصاحبه ها با رضایت آگاهانه شرکت کنندگان به صورت دیجیتالی ضبط شد.

 

امانت

در این مطالعه برای اعتبارسنجی نتایج و دقت تحقیق از معیارهای لینکلن و گوبا استفاده شد.

مشاهده مستمر، اختصاص زمان کافی به مدت 12 ماه برای جمع‌آوری داده‌ها و ارتباط خوب با شرکت‌کنندگان و همچنین صرف زمان زیاد برای درک مفاهیم حاصل از مطالعه   وتجربه کاری  از این موارد هستند.

 

در این مطالعه با 25 شرکت کننده مصاحبه شد که خلاصه ای از ویژگی های آنها در جدول 1 ارائه شده است.

”  عدم رویکرد جامع برای  پیشگیری از آسیب‌های ناشی از آتش‌سوزی” به عنوان متغیر اصلی و مؤثر بر ایمنی ساکنان در برابر آتش‌سوزی ساختمان‌ها در ایران شناخته شد.

همانطور که جدول 2 نشان می دهد، عوامل مربوط به آسیب های ناشی از آتش سوزی ساختمان های مسکونی در چهار دسته و 13 زیرمجموعه طبقه بندی می شوند:

• چالش های مربوط به سازه ساختمان بر اساس سه زیرمجموعه: (چالش های مربوط به عوامل سازه،چالش های مرتبط با عوامل غیرسازه ای و چالش های منابع انرژی در ساختمان)؛
• چالش‌های اجتماعی-اقتصادی با چهار زیرمجموعه (چالش‌های فرهنگ ایمنی، مسائل قانون‌گذاری و نظارت، چالش‌های اقتصادی، و دانش پایین آموزش و ایمنی).
• چالش‌های مرتبط با ساکنان ساختمان تحت سه زیرمجموعه: (ویژگی‌های فردی، موانع رفتاری و ضعف در درک ریسک).
• و چالش های خدمات امداد و نجات متشکل از سه زیر مجموعه: (خدمات الگو، ساختار شهری بازدارنده و عوامل مرتبط

به اعضای عمومی(.

چالش های مربوط به سازه ساختمان

چالش مربوط به عوامل ساختاری

بر اساس تجربیات شرکت کنندگان، طراحی داخلی نامناسب از جمله عدم تامین محل های آتش نشانی و خروجی های اضطراری و همچنین استفاده از مصالح ساختمانی غیر ایمن و بی کیفیت از موانع مرتبط با عوامل سازه ای است که از مهمترین عوامل در ساختار ساختمان های مسکونی در حوادث آتش سوزی و آسیب های ناشی از آن با توجه به تجربیات شرکت کنندگان بود.

توجه کمتری به ایمنی ساخت و ساز ساختمان و استانداردهای حفاظت در برابر حریق شده است. بر این اساس، برخی از مصالح ساختمانی مورد استفاده، در صورت بروز آتش سوزی، امکان گسترش سریع آتش سوزی را فراهم می کند.

”  نمونه ای از مجتمع مسکونی از جمله یک ساختمان 7 طبقه در حدود 3 سال پیش داریم و یکی از ایراداتی که باعث گسترش آتش سوزی  شد ، این بود که آسانسور و راه پله در یک مکان قرار داشتند وهیچ راه فراری از آتش مانند درهای ضد دود و ضد حریق نداشتند…”

[ خروجی اضطراری: به طور معمول، یک محل کار باید حداقل دو مسیر خروجی داشته باشد تا امکان تخلیه سریع کارمندان و سایر ساکنان ساختمان در شرایط اضطراری فراهم شود. با این حال، اگر تعداد کارمندان، اندازه ساختمان یا ترتیب محل کار اجازه تخلیه امن را به کارکنان ندهد، بیش از دو خروجی لازم است.]

 

”  اغلب می بینیم که در ساخت سقف خانه های نوساز از استایروفوم استفاده می شود که به سرعت آتش را گسترش می دهد و همراه با دودهای خطرناک فراوانی است که برای ساکنین مضر است…”

”  از مواردی که سطح ایمنی را کاهش می دهد.” برای ساکنین ساختمان در فرهنگ ایرانی، مردم به دکوراسیون منزل خود اهمیت زیادی می دهند و اغلب ایمنی در درجه دوم اهمیت قرار دارد. قرار گرفتن وسایل و اتصالات قابل اشتعال در داخل ساختمان های مسکونی در نزدیکی وسایل مولد گرما مانند بخاری ها ، باعث گسترش آتش و افزایش صدمات ناشی از آن می شود.

همچنین شروع دیرهنگام اطفای حریق در نتیجه عدم اطلاع کافی از شروع آتش سوزی به دلیل نبود دتکتور دود می تواند باعث گسترش آتش و افزایش احتمال تلفات شود.

”  از دیگر مواردی که با کمال تاسف ،مشاهده شد،استفاده ناکافی از دتکتورهای دود و سیستم های اطفای حریق بود و حتی کسانی که مجبور به گرفتن مجوز نهایی هستند ، با استفاده از تجهیزات غیر استاندارد و ارزان قیمت فقط برای گرفتن مجوز از زیر بار مسئولیت فرار می کنند. … ”

[ سیستم های تشخیص و اطفاء حریق (FDSS) سیستمی از اجزای طراحی شده برای تشخیص، هشدار و سرکوب آتش سوزی به موقع برای محدود کردن آسیب اموال و اطمینان از ایمنی سرنشینان است. سیستم های تشخیص حریق از حسگرهای تخصصی برای تشخیص دود یا گرمای ایجاد شده توسط آتش قبل از گسترش آن استفاده می کنند.]

”   گاهی در اتاق، وسایل زیر لامپ چیده می شود. چند روز پیش قرار بود از ساختمانی بازدید کنیم، واجناس در انبار ساختمان نزدیک به لامپ چیده شده بود…”

چالش های مرتبط با منابع انرژی در ساختمان

به گفته شرکت کنندگان در این مطالعه، چالش های قابل توجهی در ارتباط با منابع انرژی مورد استفاده در ساختمان ها وجود دارد،

کپسول ها و خطوط لوله گاز، سیم کشی ناایمن برق و همچنین تجهیزات الکتریکی ناایمن، از مهم ترین عناصر تشدید کننده آتش سوزی بودند.

نکته ای که برخی از شرکت کنندگان بر آن تاکید داشتند، نگهداری نامناسب مایعات قابل اشتعال در منازل به ویژه در حاشیه شهر بود که خطر آتش سوزی و صدمات ناشی از آن را افزایش می داد.

[مایعات قابل اشتعال : مایعی با نقطه اشتعال کمتر از 100 درجه فارنهایت قابل اشتعال در نظر گرفته می شود. به عنوان مثال: بنزین، استون، تولوئن، دی اتیل اتر، الکل ها.]

وصل کردن تعداد زیادی دستگاه به یک پریز برق و بارگذاری بیش از حد سیستم یکی از مواردی است که می تواند باعث آتش سوزی شود.

”   شخصی طبقه دوم را اجاره می کند و از شیلنگ دوشاخه برای اجاق گاز و یکی برای سماور استفاده می کند، در حالی که در نیم متری بخاری دیواری قرار دارد، وقتی از خانه خارج می شود، گاز خارج شده از لوله شلنگ به داخل آبگرمکن نفوذ می کند.  …”

در گزارشی دیگر : ما چند شاخه از پریز برق گرفته بودیم که باعث آتش سوزی شد زیرا پریز توانایی حمل چنین بار سنگینی را نداشت.

بحث دیگر: نگهداری مواد خطرناک در خانه است، مثلاً یک راننده تاکسی که می خواهد زمان کمتری را در صف پمپ بنزین صرف کند، لذا دو گالن بنزین را در پارکینگ خود ذخیره می کند .

چالش های اجتماعی-اقتصادی

چالش فرهنگ ایمنی در بین جامعه

این دسته به عواملی اشاره دارد که می توانند به صورت موانع ایمنی در برابر آتش سوزی ساختمان عمل کنند. آنها ریشه در زندگی فرهنگی و اجتماعی ساکنان دارند. توجه ناکافی به ایمنی و نداشتن نگرش مثبت  و باور به ارزش آن و نیز عدم اولویت بندی ایمنی در زندگی افراد ،در کنار سبک زندگی خطرناک از جمله مواردی است که مورد توجه شرکت کنندگان در مطالعه قرار گرفت.

یک چالش مهم برای جلوگیری از آتش سوزی در بلوک های مسکونی ، نگرانی از بروز آتش سوزی از یک طرف ودر ضمن اعتقاد ضعیف به ایمنی می باشد که تقریباً همه توسط شرکت کنندگان در مطالعه آنرا تایید نمودند.

”  چون اکثر ما فکر می کنیم که این اتفاقات برای دیگران است و برای خود ما نیست  . و متأسفانه وقتی باور می کنیم که آن حادثه را تجربه کنیم وهزینه های زیادی برای جبران خسارت های ناشی از حادثه پرداخت کنیم .در صوتیکه حاضر نیستیم تا هزینه های به مراتب کمتر برای جلوگیری از وقوع چنین حوادثی پرداخت کنیم. …”

با توجه به تجربیات شرکت کنندگان، رفتارهای مرتبط با خطر آتش سوزی، عدم رعایت ایمنی و ساختار داخلی ساختمان در ایران به گونه ای است که احتمال آتش سوزی بیشتر است. به عنوان مثال استفاده از مواد قابل اشتعال در ایران مانند استفاده از تزئینات پرده و فرش می تواند احتمال آتش سوزی را افزایش دهد.

”   در یک مورد از بنزین برای نظافت و شست و شوی داخل ساختمان استفاده کردند و با بسته شدن دربها  وتولید گاز انفجار رخ داد…”

”    به کنفرانسی رفتم که تزئینات زیادی داشت و معلوم بود که برای این کار هزینه زیادی شده ، اما در مورد آتش سوزی و ایمنی رعایت های لازم نشده بود  ، مثلاً همه درها به سمت داخل باز می شد …”

ضعف قانونگذاری و نظارت

اکثر شرکت کنندگان موضوع عدم وجود قوانین و نظارت کافی در رابطه با فعالیت های ایمنی آتش سوزی در ساختمان را مطرح کردند. آنها خواستار آن شدند که گواهینامه های ایمنی ساختمان قبل از نقل مکان مردم به خانه هایشان تکمیل شود. این به دلیل این واقعیت است که سیاست گذاران به اندازه کافی با تهیه پیش نویس قانونی که هدف آن حفاظت و افزایش ایمنی ساختمان ها باشد، اهتمام کافی نداشته اند.

در بسیاری از موارد، تسریع در ساخت واحد مانعی برای اولویت ایمنی می شود.

فقدان قانون برای عدم استفاده از استایروفوم قابل اشتعال یا قانون برای  جلوگیری ازخطرات ناشی از استفاده گسترده از سیستم های گاز خانگی ،احتمال انفجار را افزایش می دهد. این موارد از نکات مهمی بود که شرکت کنندگان به آن اشاره کردند.

”   در کشور ما، شهرداری‌ها ساختمان‌های بلند را ملزم به داشتن سیستم اطفای حریق می‌کنند، اما ساختمان‌های معمولی، ویلاها و خانه‌های روستایی فاقد این پیش نیاز هستند…”

“… شرط نصب تجهیزات ایمنی فقط تا پایان کار ساختمان معتبر است و پس از آن هیچ نظارتی وجود ندارد…”

از سوی دیگر در شرایط کنونی ایران، مرمت بناها و انبوه سازی در سال های اخیر رایج شده است. در ساخت و ساز، نظارت مهندسی کمتر در ساخت ساختمان ها و نظارت ناکافی یا عدم حضور در ساختمان، پایین بودن صلاحیت در ساخت و ساز ساختمان و نبود قوانین قوی ، باعث بروز این مشکلات می شود . اینها از نکات مهمی بود که شرکت کنندگان در مطالعه به آن اشاره کردند.

 

چالش اقتصادی

موضوعات مرتبط با مشکلات مالی به عنوان چالش های اجتماعی-اقتصادی مطرح شد. شرکت کنندگان فقدان بیمه آتش سوزی، عدم پرداخت یارانه ایمنی، ناتوانی در پرداخت هزینه ، هزینه بالای برخی از منابع انرژی نسبت به سایر منابع مانند برق در مقایسه با گاز که به ایمنی ساکنان کمک می کند، را ذکر کردند.

شرکت کنندگان می گویند بیمه آتش سوزی ساختمان مانع از متحمل شدن خسارات مالی زیادی به ساکنان در صورت آتش سوزی می شود، به این معنی که ساکنان بلافاصله محل آتش سوزی را ترک می کنند و نگرانی کمتری در مورد اموال خود دارند.

”  .گاهی به جای استفاده از سیم برق 2.5 میلی متری ، به دلیل ارزان بودن سیم برق 1.5 میلی متری، استفاده می شود و از آنجایی که این کابل ها ضعیف هستند، سریعتر با آتش سوزی تماس می گیرند…”

”   اگر خانه ای در برابر آتش سوزی بیمه شده باشد، نگران خسارت مالی ناشی از آن نیستیم، زیرا بسیاری از افرادی که آتش را خاموش می کنند، نگران خسارات اقتصادی آن هستند….”

ضعف آموزش، دانش و نگرش به ایمنی آتش سوزی

بسیاری از شرکت کنندگان خاطرنشان کردند که آموزش کمتر و دانش و اطلاعات نا کافی در ساکنان ساختمان های مسکونی وجود دارد که می تواند بر رفتار آنها در هنگام آتش سوزی تأثیر منفی بگذارد و باعث افزایش صدمات شود.

همچنین آتش نشانان فاقد دانش پزشکی کافی برای درمان جراحات هستند. به همین دلیل در صورت افزایش زمان امداد و نجات، احتمال تلفات جانی افزایش می یابد.

در مدارس، آموزش پیشگیری از آتش سوزی در اولویت پایین تری  قرار می گیردو فقدان این آموزش، همراه با نگرش منفی برای نیاز ایمنی، موضوعی است که فعالیت ها و تلاش های مرتبط با ایمنی را تحت تأثیر قرار می دهد.

 ”  .شرکت کننده : ما آتش سوزی داشتیم اما امکانات خاموش کننده ای که جلوی خانه بود به دلیل عدم آموزش استفاده نشد. بنابراین آموزش مهم است …”

”    وقتی خانم خانه‌داری از پریز برق استفاده می‌کند، نمی‌داند چه مدت باید از آن استفاده کند. 20 دقیقه مداوم از آن استفاده می‌کند و بیش از حد گرم می‌شود …”

”   آتش نشانانی که قادر به ورود به منطقه آتش سوزی هستند، دانش کافی برای احیا و درمان بیماران مصدوم را ندارند، زیرا آنها فاقد دانش پزشکی هستند…”

چالش های مربوط به ویژگی ها و تاثیر ویژگی های فردی در رفتار ساکنان

ویژگی های فردی مانند سن کم، پیری، بیماری و ناتوانی، موانعی در برابر ایمنی ازآسیب های ناشی از آتش سوزی هستند که اکثر شرکت کنندگان به آن اشاره می کنند.

ساختمان ها برای رفع نیازهای افراد دارای معلولیت طراحی نشده اند. از این میان ویژگی‌های فردی، سن پایین به‌ ویژه زیر 5 سال، پیری به ‌ویژه بالای 70 سال و ناتوانی‌ها و نقص‌های فردی مانند ناشنوایی، نابینایی و مشکلات روان‌پریشی، مهم‌ترین موانع ایمنی مرتبط با ویژگی‌های فردی هستند که می‌توانند آسیب‌های ناشی از آتش‌سوزی را افزایش دهند.

در واقع، بر اساس تجارب ذینفعان، ساختار ساختمان‌های موجود برای حفاظت از ایمنی افراد عادی به ‌ویژه افراد با نیازهای ویژه مانند کودکان و سالمندان در نظر گرفته نشده است.

”   حدود یک ماه پیش پیرمرد و پیرزنی در داخل واحد مسکونی بودند و نیمه شب، اتاق نشیمن و پشتی دچار حریق شد که زن و مرد به دلیل ضعف شنوایی و کاهش بویایی متوجه آتش سوزی نشدند …”

”   آتش بازی ناشی از آتش بازی دو کودک 3 تا 6 ساله که در اتاق خواب شروع شده و در نهایت گسترش یافت …”

موانع رفتاری

رفتار انسان در هنگام آتش سوزی مهمترین جنبه ایمنی برای ساکنان یک ساختمان است. انگیزه برای شروع به تخلیه در هنگام کشف آتش سوزی و نحوه واکنش به علائم آتش سوزی نقش مهمی در ایمنی دارد.

همانطور که شرکت کنندگان مکررا به آن اشاره کردند، رفتار پرخطر ساکنان در ساختمان های مسکونی به دلیل عدم علاقه آنها به ایمنی، یکی از مهم ترین عوامل خطر برای سلامت آنها و یکی از موانع پیشگیری از صدمات ناشی از آتش سوزی است.

”   به دلیل رفتار ناسالم، فردی پس از آتش‌سوزی شروع به فرار می‌کند و دچار سوختگی 70 درصدی می‌شود و با وجود اینکه دوستش توصیه می‌کند تا دراز بکشد و غلت بزند، توجهی نمی‌کند در نتیجه اورا وادار می کند ولی  متأسفانه پس از بستری شدن در بیمارستان فوت می کند ….”

”   از دیگر مواردی در سال 1396 که عجیب است، استفاده از سیلندر گاز برای باز کردن لوله فاضلاب توسط تعدادی از افراد بود که باعث نشت گاز در چندین طبقه و وقوع آتش سوزی بزرگی شد …”

 

درک پایین از ریسک

شرکت کنندگان در این مطالعه بر روی ، ناآگاهی از خطر آتش سوزی در میان ساکنان ساختمان های مسکونی به همراه درک ضعیف از خطرات و آسیب های ناشی از آتش سوزی و همچنین عدم اعتقاد به وقوع چنین حوادثی را برجسته کردند. آنها تصور کم خطربودن آتش سوزی  را موجب افزایش احتمال آتش سوزی و صدمات مرتبط با آن در نظر گرفتند.

به نظر می رسد که مردم درک کمی از خطرات دارند و اغلب رفتارهای پرخطر را با رویکردی تقدیرگرایانه انجام می دهند.

”     مادری بود که بعد از دوش گرفتن نوزاد، کودکش را کنار بخاری ‌خواباند و یک طرف پتو را روی بخاری گذارد و طرف دیگرپتو  را روی بچه می‌اندازد تا بچه‌اش گرم شود و سپس از اتاق بیرون رفت…”

”   برای نمونه بعد از فصل زمستان اجاق گاز برداشته می شود، اما درپوش مسیر گاز بسته نمی شود  و دستگیره روی آن باقی می ماند که خطر ساز است .

”   درموردی مشابه درهنگام جابجایی وسایل، ساکنین شیر گاز را نمی بندند. و دریچه گازبه دلیل نداشتن  درپوش کمی باز ماند ، گاز نشت کرد و با اولین جرقه منفجر شد…”

چالش خدمات امداد و نجات

این دسته شامل مواردزیر می باشند که از رسیدن بموقع نیروهای امدادی به ساختمان برای اطفاء حریق و نجات مصدومان جلوگیری می کنند . این عوامل شامل الگوهای خدماتی ضعیف، ساختارهای شهری بازدارنده، و عوامل مرتبط با مردم می باشند .

پس از آتش سوزی، هرگونه چالش در ارائه خدمات می تواند با افزایش شدت آتش سوزی و به ویژه آسیب و افزایش مرگ و میر ناشی از آن همراه باشد.

الگوی ضعیف خدمات

الگوی خدمات یکی از چالش های شناسایی شده در پیامدهای مربوط به خدمات امداد و نجات بود که شرکت کنندگان در جریان آتش سوزی در ساختمان ها به آن اشاره کردند.

بر اساس تجربیات شرکت کنندگان  ناهماهنگی در مدیریت صحنه، مسائل مربوط به فناوری سازمان های امدادی، در زمینه تجهیزات آتش نشانی و در انجام مراقبت هاپیش از رسیدن به بیمارستان ، از چالش های عمده و پیش روی خدمات اورژانسی بوده است. ضعف های علمی و عملیاتی امدادگران یکی از موارد در این مقوله است.

 

ضعف در مدیریت صحنه

گاهی اوقات دخالت مردم در امر اطفای حریق و عدم هماهنگی بین دستگاه های ارائه دهنده خدمات امدادی و نیز خدمت همزمان به عنوان آتش نشان و پرسنل اورژانس مشکل ایجاد می شود.

در برخی موارد همکاری بین پلیس و سازمان های امدادی باعث بروز مشکلاتی خاص در محل آتش سوزی می شود.

هیچ ساختار فرماندهی روشن در مورد اینکه چه کسی مسئول هماهنگی تلاش‌های نجات است وجود ندارد. این مشکل همچنین می تواند میزان آسیب را تشدید و باعث اتلاف وقت و هزینه شود.

“… نفرات اورژانس: ما به عنوان کادر اورژانس درجلوی ساختمانی هستیم که در حال آتش سوزی می باشد تا به آسیب دیدگان کمک کنیم، اما آتش نشانان قربانیان را از درب عقب خارج می کنند …”

 

کمبود تجهیزات و عملکرد کارگران تیم نجات

مشکلات مرتبط با کمبود تجهیزات لازم و کافی برای عملیات امداد و نجات توسط آتش نشانان و مراقبت های اورژانس پیش بیمارستانی ، مقوله هایی است که بر اساس تجربه شرکت کنندگان مطرح است.

عملکرد غیر استاندارد امدادگران در سازمان های مختلف بر ایمنی تأثیر می گذارد. به عنوان مثال، زمان طلایی نجات گرفتاران در آتش و دود بسیار کوتاه است و در این زمان محدود، پرسنل پزشکی قادر به ورود به صحنه نیستند و آتش نشانان توانایی مقابله با حادثه دیدگان آتش سوزی را ندارند که اینها باعث افزایش جراحت و آسیب ویا مرگ آسیب دیدگان می شود.

”   کارکنان اورژانس فاقد تجهیزات حفاظتی مانند لباس و اکسیژن برای ورود به مناطق گرم هستندواز طرف دیگر آتش نشانان ما که قادر به ورود به منطقه گرم هستند، آموزش کافی برای احیا و درمان قربانیان آتش سوزی را ندیده اند…”

زیرساخت های شهری ضعیف

شرکت کنندگان در این مطالعه اظهار داشتند که ترافیک شهری، دسترسی دشوار به خیابان های مجاور، طراحی نامناسب ساختمان های مسکونی، پایگاه های نامناسب امداد و نجات و همچنین نبود خط اضطراری در سیستم جاده ها از دیگر چالش های خدمات امداد و نجات در هنگام اطفاء حریق است.

موانع مرتبط با زیرساخت های شهری منجر به افزایش زمان واکنش و ایجاد اختلال در ارائه خدمات بهینه آتش نشانی و فوریت های پزشکی می شود.

مجتمع های مسکونی بزرگ در مواقع آتش سوزی به وسایل نقلیه بزرگ و بالابرهای آتش نشانی نیاز دارند تا بتوانند آتش را خاموش کنندولی متأسفانه برخی از مجتمع ها و ساختمان های بلند در مناطقی ساخته شده اند که وجود کوچه های باریک ، انجام کمک رسانی را دشوار می کند.

علاوه بر این، خودروهای پارک شده در مسیر اورژانس، خودروهای عبوری را به ‌ویژه در هنگام شب با مشکل بزرگی مواجه می‌کند و این وضعیت کار را برای آتش نشانان به مراتب سخت‌تر می‌کند  و این عملیات اطفای حریق و نجات را به تاخیر می اندازد که باعث افزایش تلفات خواهد شد.

ضعف زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی در محیط ، استفاده مردم از وسایل نقلیه شخصی ، ترافیک سنگینی را در خیابان‌ها ایجاد می‌کند که در نتیجه وسایل نقلیه نجات به موقع به محل حادثه نمی‌رسند.

”   در خیابانی که برای 10 خانوار در نظر گرفته شده ، 200 خانواده و حتی بیشتر ساکن شده اند. حال اگر آتش سوزی در شب اتفاق بیفتد و ماشین ها همه در خیابان ها پارک شده باشند و صاحبان آنها حضور نداشته باشند…”

”   یکی از موانع کمک‌رسانی، ساختمان‌های مسکونی متراکم شهری است، مثلاً در یک کوچه 8 متری، آپارتمان‌های ده طبقه ساخته شده که در مواقع آتش‌سوزی، کمک‌رسانی وسایل نقلیه را با مشکل مواجه می‌کند. …”

”   مشکل ترافیک شهری ناشی از توسعه ناکافی وعدم نوسازی در حمل‌ونقل عمومی است؛ مترو و اتوبوس‌ها کاملاً ناکافی هستند و عبور وسایل نقلیه اضطراری در صورت نیاز دشوار است…”

مداخله مردم در صحنه

به گفته بسیاری از مصاحبه شوندگان ، تجمع و درگیر شدن افراد جامعه در زمان وقوع آتش سوزی که آگاهی کافی از اطفای حریق و کمک های اولیه ندارند، می تواند منجر به مشکلات بیشتری شود وکار امداد رسانی را دشوارتر کند و بر زمان و کیفیت انجام این خدمات اثر بگذارد.

مشکل تجمع افراد در محل حادثه برای کمک یا صرفاً از روی کنجکاوی، نه تنها در آتش سوزی ها بلکه در سایر موارد اضطراری نیز دیده می شود و همیشه منجر به طولانی شدن زمان واکنش می شود. بنابراین به نظر می رسد پلیس باید برای تمامی حوادث اضطراری یک برنامه عملیاتی ایجاد کند که بر اساس آن حضور افراد یا افراد غیر مرتبط با امدادرسانی در محوطه ممنوع باشد.

”   جمعیت های متعددی در محل تجمع می کنند و ما هیچ برنامه منسجمی برای هماهنگی با این گروه ها نداریم…”

”   خطایی که رخ می دهد این است که وقتی سیستم هشدار آتش را می شنویم، سعی می کنیم خودمان آتش را خاموش کنیم در حالی که باید در ابتدا با خدمات آتش نشانی تماس گرفته شود…”

گفتمان

به گفته تیم تحقیقاتی، این مقاله به عنوان اولین مطالعه کیفی در شناخت موانع ایمنی در مورد آسیب های ناشی از آتش سوزی در ساختمان های مسکونی ایران، با استفاده از روش گراندد تئوری می باشد.

هدف این مطالعه تبیین عوامل موثر بر پیشگیری از آسیب های ناشی از آتش سوزی در ساختمان های مسکونی است.

این مطالعات بر اساس تجربیات ذینفعانی است که موانع عمده برای فعالیت های پیشگیرانه را توضیح می دهند.

متغیر اصلی که تمام زیرمجموعه‌های مطالعه را پوشش می‌دهد، فقدان یک رویکرد جامع برای پیشگیری از آسیب‌های ناشی از آتش‌سوزی بود. این متغیر اصلی، مواردی مانند  «چالش‌های مرتبط با ساختار ساختمان؛ چالش‌های اجتماعی-اقتصادی؛ چالش‌های مرتبط با ساکنان ساختمان و چالش‌های خدمات امداد و نجات» را پوشش می‌دهد.

”   عدم رویکرد جامع برای پیشگیری از آسیب ناشی از آتش سوزی» مهمترین مانع برای ایمنی در این مطالعه شناخته شد. فقدان چنین رویکردی منجر به آسیب پذیری انسان در هنگام حوادث آتش سوزی می شود. بر این اساس، هنگام طراحی مناطق مسکونی، دسترسی کافی برای خدمات اضطراری در آتش سوزی باید در نظر گرفته شود تا از شدت جراحت یا مرگ کاسته شود.

یکی از عوامل مهم که این رویکرد را تحت تأثیر قرار می دهد، احترام به ارزش جان انسان است که باعث می شود تا طراح سیستم از وقوع حادثه جلوگیری کند یا از شدت آن بکاهد.

کشورهایی که فرآیند برنامه ریزی برای استقرار سیستم های مناسب شهری دارند، در پیشگیری از مرگ و میر ناشی از حوادث آتش سوزی موفق تر هستند.

چالش‌های مرتبط با ساختار ساختمان، مانند طراحی داخلی نامناسب و استفاده از مصالح ساختمانی با کیفیت پایین، مشکلاتی هستند که آسیب‌های ناشی از آتش‌سوزی را افزایش می‌دهند. دلیل این موضوع بر اساس داده های مختلف استخراج شده که از مهمترین آنها می توان به نظارت ناکافی مهندسان، مشکلات اقتصادی و اولویت پایین ایمنی در جامعه اشاره کرد. طراحی ساختمان های ایمن با تدابیری مانند راه های فرار از حریق و استفاده از مواد مقاوم در برابر آتش با کیفیت بالا می تواند از آسیب های ناشی از آتش سوزی جلوگیری کند.

فقدان یک رویکرد جامع برای پیشگیری از صدمات ناشی از آتش سوزی، موضوع عمده ای است که طراحی نامناسب و ناایمن را به دنبال دارد.

به نظر می رسد هر چه تعداد و اندازه خروجی ها بیشتر باشد، زمان کمتری برای خروج ایمن ساکنان از ساختمان خواهد بود.

بر اساس کتاب جیمز پترسون، از کانادا : طراحی ساده برای ایمنی ساختمان ها در برابر آتش، مقاومت مصالح ساختمانی در برابر آتش سوزی،  برای جلوگیری از شیوع و گسترش آتش، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

یکی از مهم ترین مولفه ها در ارتقای ایمنی و پیشگیری از آسیب های ناشی از آتش سوزی، اطلاع رسانی اورژانس در مورد آتش سوزی در اولین فرصت است که به ساکنین کمک می کند تا سریعاً فرار کنند و در نتیجه جان افراد نجات یافته و صدمات کاهش می یابد.

یکی دیگر از چالش های مربوط به ساختمان که توسط اکثر شرکت کنندگان ذکر شد، نصب ناکافی آشکارسازهای دود و حرارت و همچنین سیستم های اطفاء حریق است. اغلب مطالعات ، به نقش این سیستم ها  در ارتقای ایمنی ساکنین اشاره کرده اند.

به نظر می رسد برنامه ریزی برای نصب بیشتر این سیستم ها در کشورهای در حال توسعه  LMIC باید مورد توجه جدی قرار گیرد.

چیدمان و نگهداری ناکافی تجهیزات و دستگاه های داخلی نیز از عوامل خطر آتش سوزی بود. که باعث می شود که آتش سوزی به سرعت گسترش یابد و در اثرافزایش  دود و گرما، صدمات بیشتری را به همراه داشته باشدکه برای جلوگیری از آن باید از تجهیزات غیر قابل اشتعال و تجهیزات ایمنی استفاده کرد و در فاصله ای ایمن از منبع حرارت قرار گیرد.

مطالعه‌ای که در دانشگاه لوند انجام شده، گسترش سریع آتش در ساختمان‌های مسکونی را وابسته به وجود مواد قابل اشتعال مانند مبلمان، تخت‌خواب، لباس، و پوشش‌های دیوار داخلی می داند.

استفاده از کپسول های گازی، مشعل ها، بخاری های گازی و نفتی در دهه های گذشته در بسیاری از کشورها منسوخ شده ، اما متاسفانه در کشورهای در حال توسعه LMIC از جمله ایران، همچنان استفاده می شوند وباعث افزایش تلفات می شود. گزارش بهداشت جهانی: 2004 استفاده از مشعل های گرمایشی و نفتی در شروع و گسترش آتش سوزی درکشورهای در حال توسعه LMIC   را موثر می داند.

بنابراین، عدم استفاده از انرژی های خطرناک، استفاده از تجهیزات حرارتی الکتریکی و به حداقل رساندن تعداد منابع انرژی در ساختمان های مسکونی موثرتر وامن تر می باشند.

همچنین مایعات قابل اشتعال مانند گازوئیل و بنزین باید دور از خانه نگهداری شوند تا در صورت آتش سوزی، شعله های آتش وارد فضای داخلی خانه نشوند. نگهداری این اقلام در منازل به عنوان منبع آتش سوزی در مطالعات دیگری در ایران نیز مورد تاکید قرار گرفته است که باعث آسیب های ناشی از آتش سوزی می شود.

مطالعه انجام شده توسط رضاپور شاهکلایی و همکاران در شهرستان تویسرکان ، به نقش آتش سوزی و صدمات ناشی از کپسول های گاز به ویژه در مناطق روستایی ایران اشاره کرده  ، که شبیه به آثار استفاده از منابع گاز و نفت و دستگاه های نفت سوزمی باشند.

چالش‌های اجتماعی-اقتصادی مانند فرهنگ ایمنی پایین، کمبود قانون‌گذاری و نظارت، مشکلات اقتصادی و آموزش ناکافی و پایین بودن دانش ایمنی ، توسط اکثر شرکت‌کنندگان تایید شد.

مطالعه ای که در کانادا انجام شده نشان داد که میزان مرگ و میر در میان افرادی که وضعیت اجتماعی-اقتصادی پایین تری دارند ، بسیار بالاتر است، که می تواند به دلیل دانش پایین و ناتوانی مالی در تهیه تجهیزات ایمن باشد.

سبک زندگی ناایمن، عدم اولویت بندی و باور کم به لزوم ایمنی در جامعه ، به عنوان یک مانع اصلی درافزایش ایمنی ،توسط اکثر شرکت کنندگان در این مطالعه گزارش شده است.

همچنین نتایج تحقیق نشان داد که دانش، نگرش و باور ، رابطه مثبتی با رفتار و سبک زندگی ایمن در برابر آتش سوزی دارد.

برای تقویت این عوامل باید به افزایش درک ازخطر در بین ساکنان ساختمان های مسکونی توجه زیادی شود.

فقدان قوانین و شفافیت در مورد مسئولیت اصلی نظارت بر ساختمان های مسکونی از دیگر عواملی است که می تواند منجر به کاهش خطر آتش سوزی شود. کشورهایی که استراتژی‌ و شیوه‌های بهتری در برنامه‌های پیشگیری از آتش‌سوزی دارند، قوانینی را برای اجرای نصب تشخیص دهنده آتش‌سوزی خودکار در سطوح ملی و محلی اتخاذ کرده‌اند. این قوانین و نظارت ها منجر به کاهش تلفات ناشی از آتش سوزی در ساختمان ها شده است. با این حال، درک بهتر رفتارهای مخاطره آمیز که باید از آنها اجتناب شود، عامل مهمی برای کاهش حوادث و آسیب های ناشی از آتش سوزی در ایران است.

مشکل اقتصادی یکی از عوامل خطر آتش سوزی و ازموانع ایمنی برای ساکنان ساختمان های مسکونی است که توسط بسیاری از شرکت کنندگان در نظر گرفته شده است. یک مطالعه بیان می کند که آتش سوزی تأثیر بیشتری بر مناطق کم درآمد دارد. از آنجایی که ساخت و ساز، تجهیزات و وسایل ایمنی و همچنین بیمه آتش سوزی ساختمان گران است، بسیاری از مناطق کم درآمد نمی توانند بهای آنها را بپردازند. بنابراین دولت ها باید این گروه ها را شناسایی و با پرداخت یارانه،  آنها را در برابر آتش سوزی بیمه کنند.

مطالعه ای که در ایالات متحده انجام شد، توزیع آشکارسازهای دود و حرارت برای جلوگیری از آتش سوزی و ارتقای ایمنی ساکنان پیشنهاد شده است. مردم نگران خسارات اقتصادی هستند. بنابراین مشکلی که با آن مواجه هستند را می توان با بیمه آتش سوزی خانه هایشان حل کرد و از آسیب دیدن مردم جلوگیری کرد.

سطح پایین آموزش برای تیم های امداد و نجات و عموم مردم و همچنین اطلاعات ضعیف و اطلاعات ایمنی توسط بسیاری از شرکت کنندگان ذکر شد. به نظر می رسد دانش و تخصص امداد و نجات چندان راضی کننده نیست. همچنین، آگاهی عمومی از ایمنی در مورد آتش سوزی ساختمان پایین است.

بر اساس مطالعه فردریک، دو سوم  مردم از رفتار ایمن در هنگام آتش سوزی آگاه نیستند.  واین نشان دهنده نیاز شدید به فعالیت های بیشتر برای آگاهی ایمنی در جامعه ای مانند ایران است. با آموزش و افزایش آگاهی از نحوه فرار و خروج از محل آتش سوزی می توان بسیاری از صدمات و تلفات ناشی از آتش سوزی را کاهش داد. بنابراین آموزش عمومی و افزایش آگاهی جامعه از طرق مختلف یکی از مهم ترین راه های پیشگیری است.

یک مطالعه در آلمان درزمینه فعالیت برای ایمنی ساکنان ساختمان ها در برابر آتش سوزی نشان داد که در بسیاری از موارد آموزش کمک های اولیه اضطراری به افراد مفید است.

ویژگی‌های فردی مانند سن، بیماری و ناتوانی‌ها و همچنین موانع رفتاری و عدم درک خطر از جمله چالش‌هایی بود که ساکنان ساختمان با آن مواجه بودند.

همانطور که بسیاری از مصاحبه‌شوندگان ذکر کردند. به نظر می رسد برخی از گروه های سنی مانند کودکان و سالمندان به دلیل ناتوانی شناختی و جسمی در معرض خطر آتش سوزی قرار دارند.

همچنین برخی از قربانیان آتش سوزی و افراد دارای معلولیت مانند ناشنوایان و مبتلایان به بیماری روانی قادر به درک هشدار سیستم های اعلام حریق نیستند.

مطالعات بسیاری نشان داده است که در صورت وقوع آتش سوزی، میزان مرگ و میر در کودکان و سالمندان بیشتر است. نصب دتکتورهای دود، طرح خروج اضطراری برای خانواده ها به ویژه سالمندان و کودکان باید ایجاد شود.

رفتار پرخطر ساکنان در هنگام آتش سوزی و نیز سبک زندگی ناایمن و اعتماد ضعیف به ایمنی به عنوان موانع ایمنی ذکر شده است.

رفتار پرخطر می تواند ناشی از دانش ایمنی ضعیف باشد، اما نگرش ها و باورهای افراد تا حد زیادی نحوه رفتار آنها را شکل می دهد. بنابراین ارتقای بهره برداری ایمن ،مستلزم عزم و اراده ملی برای ارائه آموزش های مستمر و موثر، برنامه های ویژه برای تغییر نگرش و در نهایت عملکرد ساکنین نسبت به رفتار ایمن است.

مطالعه میلر که در نیوزیلند انجام شد ، تأکید می کند که مهم ترین علت آتش سوزی خطاهای انسانی یا رفتارهای مخاطره آمیز است.  لذا اهمیت آگاهی به ایمنی در جامعه و انجام فعالیت ها با نگرش مثبت جامعه برای رفتار ایمنی را اثبات می کند.

نتایج چندین مطالعه ،رفتارهای پرخطر را به عنوان یکی از موانع ایمنی فردی شناسایی کرده اند.

مطالعه ای که در ایالات متحده انجام شده نشان می دهد که برای کاهش صدمات ناشی از آتش سوزی، باید برنامه ریزی برای کنترل و کاهش رفتارهای مخاطره آمیز،که بر رفتار فرد تأثیر می گذارد ، وجود داشته باشد. ودرضمن این مطالعات  نشان می دهد که چگونه افراد تصمیم می گیرند خطرات را حذف کنند.

مطالعه مانوئلا تاکید می کند که درک ریسک افراد تحت تاثیر عوامل مختلفی مانند مسائل روانی، اجتماعی، فیزیکی، هنجاری و عوامل فرهنگی جوامعی  هستند که در آن زندگی می کنند.

طولانی شدن زمان مورد نیاز برای اطفای حریق و تلاش های امدادی ، منجر به افزایش نرخ مرگ و میر می شود که توسط برخی از شرکت کنندگان در این مطالعه گزارش شد.

ضعف و ناکارآمدی نیروهای امدادی ، امدادرسانی ناکافی و ضعف در هماهنگی و مدیریت صحنه حادثه و همچنین ساختارهای بازدارنده شهری از دلایل اصلی این مشکل می باشد.

به نظر می رسد که ارتقای فناوری و تجهیزات خدمات آتش نشانی مناسب و سایر نیروهای امدادی می تواند در کاهش آتش سوزی نقش داشته باشد.

روند کاهش آتش سوزی در مناطق مسکونی در کشورهای پردرآمد را می توان به عوامل بسیاری نسبت داد که از جمله بهبود روش ها و فناوری ها در زمینه آتش سوزی و خدمات امداد و نجات می باشد.

از دیگر دلایل طولانی شدن دوره امداد و نجات، می توان به ساختار نامناسب شهری مانند دسترسی دشوار به خیابان های مجاور اشاره کرد. همانطور که در مطالعه موبلی ذکر شد، ساختمان های با تراکم جمعیت بالا به دلیل دشواری تخلیه اضطراری، می تواند منجر به افزایش آسیب و مرگ و میر شود.

ترافیک شهری نیز توسط شرکت کنندگان به عنوان یک مانع امدادی معرفی شده است. دو مطالعه دیگر در ایران نیز ترافیک شهری را یکی از موانع عملیات امدادی ذکر کردند.

تجمع و مشارکت مردم در صحنه های آتش سوزی یکی از موانع اطفای حریق و مراقبت های پزشکی اورژانس پیش بیمارستانی است. داوطلبان در این موارد می توانند توسط نیروهای امدادی و پلیس بهتر مدیریت شوند و سپس از توانایی و ظرفیت آنها برای کمک و کاهش تلفات استفاده شود. متأسفانه به دلیل رویکرد مدیریتی جامع در صحنه حادثه، فرصت ها به چالش تبدیل می شود که از عملیات مناسب امدادی جلوگیری می کند.

معضل ساختار انسدادی شهری و مشکلات دسترسی به عملیات امدادی و سازمان‌های امدادی از موضوعاتی است که در مطالعات دیگری در ایران به آن اشاره شده است.

از سوی دیگر، کلان‌شهرهای ایران، عواملی هستند که نه تنها در آتش‌سوزی‌ها، بلکه در سایر حوادثی که سیاست‌گذاران باید به آن‌ها توجه کنند، آسیب را تشدید می‌کنند.

تاکید می شود که انواع پیشگیری از آسیب نیازمند رویکردی سیستماتیک برای مدیریت و پیشگیری بهتر است که در سایر مطالعات نیز مورد تأکید قرار گرفته است.

محدودیت ها و نقاط قوت مطالعه

این مطالعه بصورت مصاحبه انجام شد وتجربیات ذینفعان مختلف از جمله آتش نشانان، کادر پزشکی، قربانیان آتش سوزی و حاضران درصحنه  آتش سوزی ،در رابطه با عوامل مؤثر بر ایمنی ساکنان ساختمان در برابر آتش سوزی جمع آوری شد. همه شرکت‌کنندگان با تجربه و آگاه بودند و مفاهیم مشخص بود.

با توجه به این تکنیک‌ها و با استفاده از تحلیل تطبیقی مستمر، دیدگاه‌های تازه‌ای پدید آمد که نشان‌دهنده قدرت مطالعه است.

با توجه به عدم امکان برای  دعوت از شرکت کنندگان در گستره جغرافیائی، تحقیق، تعمیم و کاربرد نتایج باید دقیق تر باشد. با این حال، نویسندگان هرگز به دنبال کلی گویی نبوده اند. گاهی برای تنظیم زمان مصاحبه با برخی از مقامات هماهنگی لازم بود که منجر به طولانی شدن روند جمع آوری داده ها می شد. مصاحبه با برخی از قربانیان آتش سوزی، بستری شده در بیمارستان، به دلیل شرایط جسمانی آنها دشوار بود ولی هر دوی این موارد با گذشت  زمان حل شد.

نتیجه

فقدان یک رویکرد جامع برای پیشگیری از صدمات ناشی از آتش سوزی ، مهمترین مانع برای پیشگیری از آسیب های ناشی از آتش سوزی است که بر اکثر عوامل از جمله چالش های مربوط به سازه های ساختمانی، عوامل اجتماعی – اقتصادی، عوامل انسانی و همچنین چالش های ناشی از آتش سوزی تاثیر می گذارد.

در پایان ،ادغام تلاش های خدمات نجات باید مورد توجه قرار گیرد. بنابراین ارتقای ایمنی نیازمند رویکردی جامع و پیشگیرانه می باشد و همچنین اصلاحات در بخش‌های مختلف از جمله ساختمان، قانون‌گذاری، فرهنگ و رفتارهای فردی مورد نیاز  است.

تقدیر

نویسنده از آتش نشانان، پزشکان و پرستاران درگیر در ارائه داده های این مطالعه تشکر می کند.